علي محسني دوشنبه ۳۱ فروردین ۹۴ ۲۱:۱۲ ۱ بازديد
ژن درماني
مقدمه
بيماريهاي ژنتيكي را مي‌توان در سطوح متعدد ، در مراحل گوناگون دور از ژن جهش يافته درمان كرد. فناوري DNA نو تركيب ، مد نظر قرار دادن بيماريهاي ژنتيكي در بنيادي‌ترين سطح ، يعني ژن را امكان پذير كرده است. يكي از اين روشهاي درماني ، ژن درماني است. هدف از ژن درماني ، بهبود بخشيدن به سلامت بيمار از طريق اصلاح فنوتيپ جهش يافته است. براي اين منظور ، تحويل ژن طبيعي به سلولهاي پيكري (نه زاينده) لازم است. وارد كردن يك ژن به داخل سلولهاي پيكري ممكن است به 3 منظور لازم باشد.- امكان دارد، ژن درماني قادر به جبران كردن يك ژن جهش يافته سلولي كه نوعي جهش از دست دهنده عملكرد دارد، بكار برود. مثلا براي درمان بيماري مغلوب اتوزومي فنيل كتونوريا.
- مي‌توان ژن درماني را براي جايگزيني يا غير فعال كردن يك ژن جهش يافته غالب كه فرآورده غير طبيعي آن موجب بيماري مي‌شود انجام داد مانند بيماري هانتيگتون.
- گسترده‌ترين كاربرد احتمالي ژن درماني در رسيدن به اثري فارماكولوژيك ، جهت مقابله با آثار يك ژن يا ژنهاي جهش يافته سلولي يا مقابله با ايجاد بيماري به طريق ديگر باشد. مبتلايان به بيماري اكتسابي از جمله سرطان ، از اين روش بهره مي‌برند.
حداقل شرايط لازم براي ژن درماني اختلال ژنتيكي
- شناسايي جايگاه ژني درگير يا حداقل اساس بيوشيميايي آن اختلال.
- بار قابل توجه تبادل توجه بيماري و نسبت مطلوب خطر.
- داشتن فايده در مقايسه با درمانهاي ديگر.
- آگاهي كافي از اساس مولكولي بيماري.
- اجزاي تنظيم كننده مناسب براي ژن انتقال يافته.
- يك سلول هدف مناسب با نيمه عمر ترجيحا طولاني يا قابليت همانند سازي خوب در داخل بدن.
- اطلاعات كافي از مطالعات سلولهاي كشت داده شده.
خصوصيات ژن انتقال يافته
يك ژن انتقال يافته اكثرا از يك DNA مكمل تحت كنترل توالي پيشبري كه ممكن است، لزوما پيشبر طبيعي ژن نباشد تشكيل شده است. عناصر تنظيم كننده بايد طوري انتخاب شوند كه ژن در سطوح كافي در سلولهاي هدف رونويسي شود و در صورت لزوم به پيامهاي تنظيم كننده ضروري پاسخ دهد. خصوصيات سلول هدف
يكي از ملاحظات مهم در انتخاب سلول هدف مناسب اين است كه نيمه عمر طولاني در بدن يا قابليت همانند سازي چشمگير داشته باشد تا اثر زيستي انتقال ژن واجد دوام لازم باشد. سلولهاي هدف ايده‌آل ، سلولهاي بنيادي يا سلولهاي اجدادي با قابليت همانند سازي بالا مي‌شوند كه از آنها مي‌توان به سلولهاي بنيادي مغز استخوان اشاره كرد. همچنين سلولهاي آندوتليال ممكن است اهداف بويژه مفيدي براي انتقال ژن باشند. زيرا ديواره‌هاي عروق خوني را مفروش مي‌كنند. سلول هدف بايد پروتئينها يا ليگاندهاي ديگر لازم براي فعاليت زيستي را نيز فراهم كند. روشهاي انتقال ژن
روش اول
وارد كردن ژن به داخل سلولهاي كشت داده شده از بيمار در خارج بدن و سپس وارد كردن سلولها به بدن بيمار پس از انتقال ژن است. روش دوم
روش دوم ، تزريق كردن مستقيم ژن به داخل بافت يا مايع خارج سلولي مورد نظر از طريق ناقلهاي ويروسي و ناقلهاي غير ويروسي است. فناوري ناقلهاي غير ويروسي ، هنوز در مراحل مقدماتي است.ناقلهاي ويروسي
ناقل ايده‌آل براي ژن درماني بايد بي‌خطر باشد، به راحتي ساخته شود، به آساني وارد بافت هدف گردد، بروز مادام‌العمر ژن مورد نظر در سطوح مناسب را فراهم كند. از انواع اين ناقلها مي‌توان به رترو ويروسها وآدنوويروسها اشاره كرد. از مزاياي ناقلهاي ويروسي اين است كه قادرند وارد هر سلولي در جمعيت هدف شوند. ناقلهاي غير ويروسي
اساسا جذاب هستند، زيرا فاقد مخاطرات زيستي (مانند آلودگي) مربوط به ناقلهاي ويروسي هستند و تهيه آنها از نظر تئوري راحت‌تر است. اين ناقلها 4 دسته هستند. - DNA برهنه ، مثلا DNA مكمل با عناصر تنظيم كننده در پلاسميد.
- DNA برهنه ، بسته بندي شده در ليپوزمها.
- پروتئين كه در آن DNA با پروتئيني مجموعه تشكيل مي‌دهد و اين پروتئين ورود مجموعه به داخل سلول يا بخشهاي اجزاي سلولي را تسهيل مي‌كند.
مخاطرات ژن درماني
- بيمار مي‌تواند واكنش نامطلوبي به ناقل يا ژن انتقال يافته بدهد.
- ژن انتقال يافته در DNA بيمار جاي مي‌گيرند و پروتوانكوژني را فعال يا يك ژن سركوب كننده تومور را غير فعال مي‌كند كه موجب بدخيمي مي‌شود.
- فعال شدن درجي مي‌تواند انسجام يك ژن ضروري را از بين ببرند.
بيماريهاي نامزد ژن درماني
تعداد زيادي از اختلالات تك ژني ، نامزدهاي بالقوه براي اصلاح از طريق ژن درماني هستند. اينها شامل اختلالات خون سازي مانندتالاسمي ، هموفيلي ، انواع گوناگون كمبود ايمني و نيز اختلالاتي مانند فنيل كتونوريا ، كمبود α1- AT كه هر يك بر پروتئينهايي كه در كبد ساخته مي‌شوند، موثر هستند. آينده بحث
تعداد زيادي كارآزمايي باليني براي ارزيابي بي‌خطر بودن و كارآيي درمان با انتقال ژن در دست انجام است. نتايج اصلي ميزگرد سال 1995 موسسه ملي سلامت در مورد وضعيت و آينده ژن درماني هنوز صادق است. پيشرفت در اين زمينه آهسته بوده. تاكيد تحقيقات همواره مناسب نبوده وادعاهاي اوليه در مورد كارآيي آن مبالغه آميز بوده است. با وجود اين ، ميزگرد به اين نتيجه رسيد كه ژن درماني براي درمان بيماريهاي انساني در دراز مدت ، بسيار اميدوار كننده است.
منبع:دانشنامه رشدdaneshnameh.roshd.ir
